Manipülasyon bir kişinin düşünce, duygu veya davranışlarını kasıtlı olarak etkilemek veya kontrol etmek amacıyla belirli taktikler ve yöntemler kullanma eylemidir. Manipülasyon, genel olarak diğer insanları yanıltma, bastırma ve kişisel çıkarlara hizmet ettirme amacıyla yapılır (Chapaux-Morelli ve Couderc, 2017). Bu sebeple manipülasyon çoğu zaman etik olmayan bir davranış olarak kabul edilir. Manipülasyon, tek bir kategoriye sığmayacak kadar karmaşık bir olgudur. Literatür araştırmaları da göstermiştir ki manipülasyonlar; psikolojik manipülasyon, saldırgan manipülasyon, duygusal manipülasyon, strateji ve kendini gizleme olarak farklı kategoriler olarak incelenmektedir. Bu yazıda özellikle psikolojik ve duygusal manipülasyona değinilecektir. Psikolojik manipülasyon, etik dışı ve bencil amaçlar doğrultusunda, bir kişinin düşüncelerini, algılarını veya davranışlarını kontrol altına alma çabası olarak tanımlanabilir. Bu kontrol çabasında, manipülatör çeşitli rahatsız edici ve aldatıcı yöntemlere başvurur. Mağdurun duygularını sömürmek, zayıflıklarını kullanmak, gerçeği çarpıtmak ve hatta yalan söylemek bu yöntemler arasında yer alabilir. Manipülasyon yapan kişinin asıl amacı, kişinin kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek ve kullanmaktır. Bunu yaparken, kişinin duygusal bağımlılığını ve savunmasızlığını istismar etmeye çalışır. Bu durum, manipülasyona uğrayan kişinin hem psikolojik hem de duygusal açıdan yıpratabilir ve uzun vadede ciddi sorunlara yol açabilir (Braiker, 2004). Duygusal manipülasyon, kişisel çıkarlar doğrultusunda, başkalarının duygularını kasıtlı olarak yönlendirme ve kontrol etme yeteneğidir. Manipülasyon yapan kişiler, bu yeteneği, kendi isteklerini ve çıkarlarını gerçekleştirmek için bir araç olarak kullanırlar.
Bu süreçte, manipülasyon yapan kişiler, manipülasyona uğrayan kişilerin sevgi, korku, suçluluk, utanç veya şefkat gibi duygularını sömürmeye çalışırlar. (Grieve ve Mahar, 2010). Bunu yaparken suçluluk duygusu uyandırma, korku ve kaygı yaratma, duygu sömürüsü, mağdur rolüne bürünme, sessiz muamele, gaslighting gibi yöntemler kullanabilirler. Manipülasyon özellikle ilişkilerde güven sorunlarına, duygusal travmalara yol açabilir. Manipülasyonu tanımak ve anlamak hem çok önemli hem de oldukça zordur. Manipülasyona uğradığımızda ne gibi şeyler yaşayabiliriz ve hissedebiliriz? Hissettiğiniz duygu yüzünden bile özür dileyecek duruma gelebilirsiniz. Siz iletişim kurmak ve karşınızdaki kişiye kendi duygularınızı anlatmak için çaba gösterirken, suçlanıp olayları çok büyüttüğünüz veya karşınızdaki insanı sevmediğinize dair suçlanabilirsiniz. Karşınızdaki kişi size aşırı yüksek güven içerikli sözlerle veya küçümsemeler ile almak istemediğiniz sorumlulukları size aldırabilir. Manipülasyona uğradığınız kişiden ayrılmak isteyip ayrışamayabilirsiniz. Duyulmadığınızı ve çaresiz olduğunuzu hissettiğiniz durumlar olabilir. Karşınızdaki kişinin davranışları ve söylemleri üzerine sürekli kendinizi sorguluyor olabilirsiniz. Bu tür durumlarda manipülasyona maruz kalan kişilerin kendi duyguların bilmesi, sınırlarını tanıması ve profesyonel bir uzmandan destek alması oldukça önemlidir.
Braiker, H. B. (2004). Who is pulling your strings. How to break the cycle of manipulation. New York: McGraw-Hill Education
Chapaux-Morelli, P. ve Couderc, P. (2018). İkili ilişkilerde duygusal manipülasyon. (Çev: Işık Ergüden). İstanbul: İletişim Yayınları.
Grieve, R., ve Mahar, D. (2010). The emotional manipulation–psychopathy nexus: Relationships with emotional intelligence, alexithymia and ethical position. Personality and Individual Differences, 48(8), 945-950.
